Rzeka Brda wypływa z Jeziora Smołowego na Pojezierzu Bytowskim i płynie przez Równinę Charzykowską , Bory Tucholskie, Pojezierze Krajeńskie i Dolinę Brdy. Do lat 60 XX wieku w swoim górnym i środkowym biegu dzięki dużemu spadkowi jej szybki nurt przypominał górski potok, co potęgowała jeszcze duża ilość głazów polodowcowych1. Przebijając się między tymi głazami nurt Brdy latem głośno szumiał i pluskał, a gdy poziom wody był na tyle wysoki, że zakrywał kamienie woda huczał przetaczając się po nich.
Brda miała duży wpływ na życie osiedlających się nad jej brzegami ludzi. Miała też wpływ na losy trzech grodów – Wyszogrodu, Bydgoszczy i Koronowa, które powstał i rozwijały się na ziemiach nad Brdą. Początkowo jedynym grodem i ośrodkiem władzy książąt pomorskich na tych terenach był Wyszogród. Ze względu na swoje strategiczne położenie na wysokim brzegu Wisły przy ujściu Brdy kontrolował ważne szlaki handlowe. Między innymi szlak lądowy wzdłuż Wisły, który wiódł przez bród na Brdzie właśnie, więc Wyszogród stał się atrakcyjnym kąskiem dla władców sąsiednich Kujaw. Najeżdżał go już Władysław Herman jednak na stałe przyłączył go do piastowskich Kujaw wraz z innymi krainami nad Brdą dopiero jego syn Bolesław Krzywousty2.
Jego synowie jak napisał w 1933 roku ksiądz Kozierowski podarowali „... Wyszogród z Łoskuniem i jazami rybnemi na Brdzie komesowi Januszowi z rodu Powałów …”3. Korzystam z opracowania tego księdza, ponieważ miał on zapewne dostęp do tekstów źródłowych, które uległy zniszczeniu podczas wojny światowej. Nie wiadomo gdzie dokładnie te jazy na Brdzie się znajdowały ani jak wyglądały, musiały jednak przynosić dochód, bo inaczej nikt by o nich nie wspominał. Budowanie jazu w ujściu Brdy świadczy też o tym, że nawet jeżeli w tamtym okresie były powyżej ujścia rzeki jakieś osady to nikt łodziami do Wisły nie podróżował.
Dalej napisał ksiądz Kozierowski, że były w Wyszogrodzie karczmy, targi i komora celna i od 1145 roku komes Janusz zlecił przekazywać na klasztor w Trzemesznie połowę dochodów jakie one przynosiły4. Istniała już wtedy w Wyszogrodzie parafia podlegająca biskupowi kujawskiemu i funkcjonował kościół świętej Marii Magdaleny5. Pod władzą książąt kujawskich gród rozwinął się i nabrał większego znaczenia.
Gród w widłach Brdy i Wisły był grodem granicznym i musiał być mocno ufortyfikowany, bo był ciągle zagrożony przez Pomorzan, a później Krzyżaków. Dzięki swojemu położeniu kontrolował bród przez Brdę, który funkcjonował co roku w sezonie letnim, czyli od maja do września. W pozostałe miesiące poziom wody w Wiśle unieruchamiał brodzenie przy ujściu Brdy. Kupcy jadący wzdłuż Wisły musieli się, więc dostosować do pory roku. Przekraczając granicę wpływów książąt kujawskich płacili oni cło i zapewne sprzedawali w grodzie część towarów. Komora celna w Wyszogrodzie ściągała także cła od towarów spławianych Wisłą. Z wysokiej skarpy już z daleka widzieli każdą zbliżającą się szkutę i mieli czas przygotować szybkie łodzie, które ściągały cło.
Po zagarnięciu przez Krzyżaków Ziemi Chełmińskiej i Torunia komora celna książąt kujawskich w Wyszogrodzie stała się dla nich solą w oku. To Krzyżacy w1330 roku6 ostatecznie gród zdobyli a zawzięty opór obrońców tak ich rozwścieczył, że wyrżnęli załogę i ludność, a sam gród spalili. Tak przestał istnieć pierwszy z grodów, który czerpał korzyści z Brdy strzegąc przeprawy i kształtował losy ziem nad Brdą powyżej Bydgoszczy. W XIII wieku kasztelani Wyszogrodu przekazali cystersom z Byszewa Tryszczyn i wiele innych wsi nad Brdą7.
1. A. Fr. Myk: Z przeszłości Koronowa i klasztoru Cystersów, Przegląd Bydgoski, R. 6, z. 2, Bydgoszcz, 1938 s 40.
2. Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Biblioteka narodowa, Wrocław, oddział Kraków 1989, s 169.
3. Ks. Kan. Kozierowski Stanisław, Nazwy geograficzne i osadźcy ziemi bydgoskiej, Odbitka z III numeru Przeglądu Bydgoskiego, Bydgoszcz 1933, s 12
4. Tamże s 13.
5. Stefan Bryll, Ocalić od zapomnienia, Kalendarz Bydgoski Bydgoszcz 2015, S 95.
6. Ks. Kan. Kozierowski Stanisław, Nazwy geograficzne i osadźcy ziemi bydgoskiej, Odbitka z III numeru Przeglądu Bydgoskiego, Bydgoszcz 1933, s 12
7. Stefan Bryll, Ocalić od zapomnienia, Kalendarz Bydgoski Bydgoszcz 2015, S 95.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz